Η Πέμπτη ουσία (Αιθέρας)

ΑΙΘΕΡΑΣ

Γιος του Χάους και της Νυκτός, ο Αιθέρας εμφανίζεται στην Ελληνική κοσμογονία ως αδερφός της Ημέρας και αποτελεί πρωταρχική ουσία του Σύμπαντος. Ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα “αίθω”, που σημαίνει “καίω” ή “λάμπω” και συμβολίζει κάτι καθαρό και αιώνιο.

Ενώ τα υπόλοιπα τέσσερα στοιχεία της φύσης σχετίζονται με τον επίγειο κόσμο, ο Αιθέρας αφορά το υπέργειο πεδίο, το οποίο και διαπερνά από άκρη σε άκρη και δεν υπόκειται στην γήινη φθορά, παρά είναι άφθαρτο και αιώνιο.

Κινείται κυκλικά και γεμίζει το Σύμπαν με τη θεϊκή ουσία, μεταδίδοντας ως μέσο το θείο φως της Ημέρας που είναι η αιώνια συντροφιά του.

Δεν είναι παθητικός. Αντιπροσωπεύει την ενέργεια που δίνει ζωή, κίνηση και φως στο σύμπαν. Όπως για εμάς είναι η Γη, έτσι και ο Αιθέρας αποτελεί το μέσο μέσα στο οποίο υπάρχουν οι θεοί.

Σπάνια απεικονίζεται στην Τέχνη και η λατρεία του γινόταν έμμεσα, αλλά όπου εμφανίζεται έχει σχέση με το φως, τη διαύγεια και την αιώνια καθαρότητα.

Η μυθολογία δεν παρέχει εκτεταμένες αναφορές για τους απογόνους του Αιθέρα. Θεωρείται, όμως, ότι η παρουσία του Αιθέρα γέννησε:

Φως: Το φως είναι το κύριο «παιδί» του Αιθέρα, καθώς γεμίζει το σύμπαν και υπερβαίνει τα υλικά όρια.

Αρμονία και Τάξη: Ως ανώτερη ουσία, ο Αιθέρας γεννά την παγκόσμια τάξη, αντίθετα με το Χάος.

Ο Αιθέρας διεκδικεί επίσης και την πατρότητα των 9 Μουσών.

Στο Ιδεατό αυτό πεδίο δράσης του Αιθέρα, μπορούν να ενσωματωθούν οι σύγχρονες έννοιες περί της κυκλικότητας του χρόνου (σε αντίθεση με το γήινο γραμμικό χρόνο), καθώς και η επιστημονική ιδέα του αιώνιου Σύμπαντος που δεν έχει αρχή και τέλος.

Ο Αιθέρας και η Ψυχή στον Πλάτωνα

Ο αιθέρας, ως το «μέσο» που ενώνει τον φυσικό κόσμο με τον κόσμο των Ιδεών, συμβολίζει την προσπάθεια της ψυχής να ξεφύγει από την υλική πραγματικότητα και να φτάσει στην καθαρότητα της θεϊκής αλήθειας.

  1. Η Ψυχή και ο Ουρανός
    Στο έργο «Φαίδων» και στον «Φαίδρο», ο Πλάτων συνδέει την ψυχή με την ουράνια σφαίρα. Η ψυχή, πριν ενσαρκωθεί, περιπλανιέται στον κόσμο των Ιδεών, που βρίσκεται πέρα από τον φυσικό κόσμο, στον χώρο του αιθέρα. Ο αιθέρας λειτουργεί ως το μέσο μέσω του οποίου η ψυχή μετακινείται μεταξύ του κόσμου των Ιδεών και της γήινης πραγματικότητας.
  2. Ο Αιθέρας και η Μετενσάρκωση
    Στον «Φαίδρο», ο Πλάτων περιγράφει τις ψυχές ως «φτερωτές» οντότητες που, πριν την πτώση τους στη γη, βρίσκονται στον αιθέρα, τον χώρο του φωτός και της καθαρότητας. Η ψυχή, όταν βρίσκεται στον αιθέρα, έχει πρόσβαση στην αλήθεια και την αιωνιότητα, αλλά κατά την πτώση της στη γήινη ζωή χάνει αυτή τη σύνδεση.

Στον Πλάτωνα ο αιθέρας είναι περισσότερο μεταφυσικός και φιλοσοφικός παρά φυσικός. Συμβολίζει τη γέφυρα ανάμεσα στον κόσμο των Ιδεών και τη φυσική πραγματικότητα, καθώς και το θείο φως που οδηγεί την ψυχή στην κατανόηση του απόλυτου.

Ο Αιθέρας στον Αριστοτέλη: Το Πέμπτο Στοιχείο

Σύμφωνα με την κοσμολογία του Αριστοτέλη, ο κόσμος αποτελείται από πέντε βασικά στοιχεία:

  1. Τα Τέσσερα Γήινα Στοιχεία:
    • Γη (στερεό)
    • Νερό (υγρό)
    • Αέρας (αέριο)
    • Φωτιά (ενέργεια/θερμότητα)
  2. Ο Αιθέρας:
    Ο αιθέρας (ή πεμπτουσία) είναι το πέμπτο στοιχείο, το οποίο ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα, καθώς:
  1. Είναι άφθαρτος και αιώνιος.
  2. Υπάρχει μόνο στη σφαίρα του ουρανού, πέρα από τη Σελήνη (η περιοχή που ονομάζεται “υπερσελήνιος κόσμος”).
  3. Είναι το υλικό των ουράνιων σωμάτων, δηλαδή των άστρων, των πλανητών και των σφαιρών που τα περιβάλλουν.

Ιδιότητες του Αιθέρα

Ο Αριστοτέλης περιγράφει τον αιθέρα ως μια ουσία με μοναδικές ιδιότητες:

  1. Αμετάβλητος: Ο αιθέρας δεν υπόκειται σε φθορά, δημιουργία ή αλλαγή, σε αντίθεση με τα τέσσερα γήινα στοιχεία.
  2. Αέναη Κίνηση: Ο αιθέρας κινείται μόνο κυκλικά, σε αντίθεση με τα άλλα στοιχεία που κινούνται γραμμικά (προς τα πάνω ή προς τα κάτω). Η κυκλική κίνηση είναι τέλεια και αντιπροσωπεύει τη θεϊκή τάξη.
  3. Καθαρότητα: Ο αιθέρας είναι απολύτως καθαρός, χωρίς καμία ανάμειξη με τα άλλα στοιχεία.

Η Κοσμολογία του Αριστοτέλη και ο Αιθέρας

Ο Αριστοτέλης διαχώρισε το σύμπαν σε δύο βασικές περιοχές:

  1. Ο Υποσελήνιος Κόσμος (κάτω από τη Σελήνη): Περιλαμβάνει τη γη και την ατμόσφαιρα, όπου κυριαρχούν τα τέσσερα γήινα στοιχεία. Αυτή η περιοχή χαρακτηρίζεται από μεταβολή, φθορά και γέννηση.
  2. Ο Υπερσελήνιος Κόσμος (πέρα από τη Σελήνη): Περιλαμβάνει τα ουράνια σώματα, τα οποία είναι άφθαρτα και τέλεια. Ο αιθέρας είναι η ουσία που συνθέτει αυτόν τον κόσμο. Τα άστρα και οι πλανήτες κινούνται μέσα στον αιθέρα με απόλυτη αρμονία και τάξη.

Ο Αιθέρας και οι Ουράνιες Σφαίρες

Ο Αριστοτέλης περιέγραψε το σύμπαν ως ένα σύστημα ομόκεντρων σφαιρών:

  • Κάθε σφαίρα αποτελείται από αιθέρα και περικλείει τα ουράνια σώματα (Ήλιο, Σελήνη, πλανήτες, αστέρια).
  • Οι σφαίρες κινούνται κυκλικά, με αιτία την πρώτη ακίνητη αιτία, το Πρώτο Κινούν Ακίνητον, που είναι αιώνιο και θεϊκό.

Ο αιθέρας λειτουργεί ως το υλικό που επιτρέπει την κίνηση αυτών των σφαιρών και διατηρεί τη θεϊκή τους αρμονία.

Ο Αιθέρας ως Σύμβολο Θεϊκής Τελειότητας

Στην αριστοτελική φιλοσοφία, ο αιθέρας δεν είναι απλώς μια φυσική ουσία, αλλά φέρει και έναν ισχυρό μεταφυσικό συμβολισμό:

  • Τελειότητα: Είναι το μόνο στοιχείο που δεν αλλοιώνεται και δεν φθείρεται.
  • Αρμονία: Αντιπροσωπεύει την κοσμική τάξη, που αντανακλά τη σοφία του Πρώτου Κινούντος.
  • Θεϊκή Φύση: Ο αιθέρας συνδέεται με τον θείο κόσμο, ενώ τα άλλα τέσσερα στοιχεία αφορούν τον θνητό, φθαρτό κόσμο.

Η Διαφορά με την Πλατωνική Προσέγγιση

  • Στον Πλάτωνα, ο αιθέρας έχει περισσότερο μεταφυσική σημασία και συνδέεται με την ψυχή και τον κόσμο των Ιδεών.
  • Στον Αριστοτέλη, ο αιθέρας είναι φυσικό στοιχείο, που έχει συγκεκριμένη λειτουργία και θέση στην κοσμολογία του.

Ο Αἰθήρ για τον Αριστοτέλη κατέχει κεντρική θέση στη φυσική και κοσμολογική του θεωρία. Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, που προσεγγίζει τον αιθέρα κυρίως μέσα από μεταφυσική και φιλοσοφική οπτική, ο Αριστοτέλης τον εισάγει ως φυσικό στοιχείο που εξηγεί τη φύση και τη δομή του σύμπαντος.

Συνοψίζοντας, για τον Αριστοτέλη ο αιθέρας είναι το θεμέλιο της ουράνιας τάξης, το στοιχείο που γεφυρώνει το φυσικό με το θεϊκό και διασφαλίζει την αιώνια, τέλεια λειτουργία του σύμπαντος.

io

io

Articles: 20